ارز (به انگلیسی: Currency) عموماً نوع پذیرفته‌شده‌ای از پول است که شامل سکه و اسکناس های کاغذی می‌شود و توسط دولت توزیع شده و در داخل اقتصاد گردش دارد. ارز که به عنوان واسطه مبادله کالا و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد، پایه و زیربنای کسب‌وکارها به حساب می‌آید.
ارز چیست به همراه یک مثال ساده
فرض کنید ایران از کشور های اروپایی عضو یورو کالا های نظیری دستگاه های تراشکاری، تراکتور، اتومبیل و غیره را وارد نموده است. صادر کنندگان این کالا ها علاقمندند که پول کشور خودشان یعنی یورو را دریافت نمایند. در حالی که وارد کنندگان در ایران،ریال در اختیار دارند. در چنین شرایطی وارد کننده ایرانی می بایستی در بازار‌ارز، ریال بدهد و یورو دریافت نماید، تا این که بتواند بهای کالا های وارداتی اش را پرداخت نماید. همین طور اگر وارد کنندگان ایرانی از پاکستان برنج وارد کنند،صادرکنندگان این کالا در پاکستان یا روپیه که پول کشورشان می باشد را می خواهند و یا پول کشور هایی که در صحنه بین المللی از قدرت پرداخت لازم برخوردار هستند. مثل دلار، پوند، یورو و… اگر ایران به کشور های آسیای مرکزی پسته و یا محصولات پتروشیمی صادر کند، انتظار دارد یا ریال دریافت کند و یا پول کشور هایی که اعتبار بین المللی دارند.
با توجه به مثال های فوق الذکر ارز را می تواند به صورت زیر تعریف کرد:
( کلیه وسایل پرداخت خارجی، اعم از اسکناس، مسکوت، سفته، برات و حواله را ارز گویند.)
بنابراین با توجه به این تعریف روپیه برای ایرانیان یک نوع‌ارز است، زیرا با آن می توان کالا های مورد نیاز را از پاکستان خریداری کرد.همین طور یورو از نظر ما ایرانیان یک نوع ارز محسوب می شود، زیرا می توانیم بابت کالا های خریداری شده از اروپا با آن پرداخت نماییم. پس به طور کلی می توان گفت که پول های تمام کشور های دیگر برای ما ارز محسوب می شود.
رژیم ارزی
در سال ۱۹۴۴م. بر اساس معاهدهٔ «برتن وودز» کشورها ملزم به حفظ ارزش پول در برابر دلار با یک نسبت مشخص طلا شدند که به سیاست نرخ ارز ثابت شهرت داشت اما در سال ۱۹۷۱م. با اعلام عدم تعهد ایالات متحده در حفظ، برابری و تعویض دلار و طلا، کشورها و درصدر آن‌ها ژاپن سیستم نرخ ارز شناور (مبتنی بر عرضه و تقاضا در بازار) را جایگزین نمودند. مهمترین نظام ارزی، نظام ارزی ثابت و نظام ارزی شناور است، البته، نظام‌های دیگری نیز به مرور زمان به‌وجود آمده‌اند و می‌توانند استفاده شوند که بسته به شرایط و نیاز کشورها به کار گرفته می‌شوند.
نظام ارزی ثابت
وضعیتی است که در آن نیروهای بازار کاملاً فعال هستند، اما بانک مرکزی بسته به ملاحظات و ضرورت‌های موجود، نرخ ارز معینی را به عنوان نرخ ارز هدف تعیین می‌کند و با مداخله در بازار و از طریق ساز و کار ذخایر خود، از آن نرخ هدف حمایت می‌کند.
مثلاً اگر نرخ‌ارز تمایل داشته باشد که از نرخ هدف بالاتر رود بانک مرکزی با عرضهٔ دخایر ارزی خود به بازار از افزایش نرخ ارز جلوگیری می‌کند و همچنین اگر نرخ‌ارز تمایل داشته باشد از نرخ هدف کاهش یابد بانک مرکزی مذکور با خرید ارز از بازار و افزایش ذخایر خود از این کار جلوگیری می‌کند.
مزایا و معایب انتخاب نرخ ارز ثابت:
انتخاب نظام ارزی ثابت باعث می‌شود که مردم و بنگاهها بتوانند، مادامی که نرخ ارز ثابت نگه داشته شده است بدون نگرانی در مورد نوسانات نرخ‌ارز برای آینده برنامه‌ریزی کنند. در این صورت در سطح خرد ثبات وجود دارد، اما از آن جا که نوسانات ارز به بخش عرضهٔ پول منتقل می‌شود، ممکن است بی‌ثباتی به بخش کلان اقتصاد منتقل شود.
نظام ارزی شناور
به ترتیباتی از بازار گفته می‌شود که در آن نرخ ارز بر اساس تعامل نیروهای عرضه و تقاضا ارز بدون مداخلهٔ مقامات پولی و به صورت آزاد تعیین می‌شود.
مزایا و معایب انتخاب نرخ‌ارز شناور:
انتخاب نظام شناور باعث می‌شود نرخ ارز متغیر باشد ولی در نهایت ثبات اقتصاد کلان، به معنای ثبات در حجم پول و تثبیت نرخ تورم، در بلند مدت حاصل می‌گردد.
سیاست‌های پولی و مالی در نظام‌های ارزی ثابت و شناور
سیاست مالی در نرخ ارزثابت
سیاست‌های مالی در نبود نرخ‌ارز و حساب سرمایه بر سطح تقاضای کل و درآمد کل تأثیری ندارد و به خاطر بالا رفتن نرخ بهره و کاهش سرمایه‌گذاری تنها ترکیب محصول تغییر می‌کند، حجم پول در جریان نیز کاهش یافته ذخایر ارزی بانک مرکزی هم کاهش می‌یابد.
سیاست پولی در نظام نرخ ارزثابت
این سیاست‌ها در چنین شرایطی بی اثر است و به طور موقت موجب کاهش نرخ بهره می‌شود؛ و شاید اندکی ترکیب محصول را تغییر دهد.
سیاست‌های مالی در نظام نرخ ارزشناور
سطح درآمد کل تعادلی به طور مثبت تحت تأثیر قرارمیگیرد و افزایش می‌یابد.
سیاست پولی در نرخ ارزشناور
سیاست پولی در سطح درآمد تأثیر مثبت دارد، اما اثر آن بر نرخ بهره به طور دقیق مشخص نیست. ممکن است نرخ بهره در تعادل جدید نسبت به قبل کاهش یابد یا افزایش پیدا کند یا بدون تغییر بماند.
انواع ارز
ارزدولتی
ارزدولتی، ارزی است که دولت از طریق بانک‌های مجاور و به نرخ دولتی فروشد.
ارز‌رقابتی
ارز‌رقابتی، ارزی است که از سوی دولت در رقابت با بازار آزاد، عرضه می‌شود.
ارز‌دانشجویی
ارز‌دانشجویی، ارزی است که دولت برای تأمین مخارج دانشجویان خارج از کشور در نظر می‌گیرد و به دانشجویان برای ادامه تحصیل میدهد.
ارز تهاتری
ارز تهاتری، ارزی است که در قرار دادهای پایاپا مبنای محاسبه قرار می‌گیرد.
ارز‌مبادله‌ای
ارز‌مبادله‌ای، ارزی است که در مرکز مبادلات ارزی برای برخی گروه از کالاها جهت واردات در نظر گرفته می‌شود.
ارز‌وزانس
ارز‌وزانس، ارزی است که پس از دریافت کالا حواله می‌شود.
ارزشناور
ارز شناور، ارزی است که بهای آن ثابت نیست و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
ارز‌صادراتی
ارز‌صادراتی، ارزی است که از راه فروش کالای صادراتی تأمین می‌شود.
